18 Νοεμβρίου 1981: πεθαίνει ο παλαίμαχος κομμουνιστής αγωνιστής Λευτέρης Αποστόλου, ένα από τα ιδρυτικά στελέχη του ΕΑΜ, που είχε διατελέσει μέλος της Κεντρικής Επιτροπής του ΚΚΕ.

Η ελληνική Αντίσταση ήταν μια από τις σημαντικότερες στην κατεχόμενη από τις δυνάμεις του Άξονα Ευρώπη. Και αυτό οφείλεται κατά πρώτο λόγο στο Εθνικό Απελευθερωτικό Μέτωπο. Το ιδρυτικό του το υπόγραψαν ο Λευτέρης Αποστόλου για το ΚΚΕ, ο Ηλίας Τσιριμώκος για την σοσιαλιστική ΕΛΔ (Ένωση Λαϊκής Δημοκρατίας) που είχε ιδρυθεί λίγο πριν από τα περισσότερα δημοκρατικά σοσιαλιστικά στελέχη της χώρας, τον Χρήστο Χωμενίδη για το Σοσιαλιστικό Κόμμα (τον Χωμενίδη, παππού του γνωστού συγγραφέα, τον κρέμασαν οι κατακτητές στην Πάτρα ενώ το ΣΚ ενοποιήθηκε τελικά με την ΕΛΔ) και τον Απόστολο Βογιατζή για το Αγροτικό Κόμμα που, αυτό, ήταν πολύ κοντά στο ΚΚΕ.

Η πρωτοβουλία για την ίδρυση του ΕΑΜ οφείλεται στο ΚΚΕ και στις προσωπικές ενωτικές, χωρίς πολιτικά σύνορα προσπάθειες του Λευτέρη Αποστόλου που αργότερα κατακρίθηκε και αντικαταστάθηκε. Και η αλήθεια είναι ότι κλήθηκαν να πάρουν μέρος στο ΕΑΜ όλα τα κόμματα. Τα παραδοσιακά κόμματα αρνήθηκαν. Οι περισσότεροι από τους ηγέτες τους πίστευαν ότι η ενεργός αντίσταση στους κατακτητές ήταν ανώφελη και πάντως υπόθεση των «μεγάλων». Επιπλέον δεν ήθελαν καμιά συνεργασία με τους κομμουνιστές. Είναι χαρακτηριστικό ότι οντικομμουνισμός (αλλά, αργότερα, και οι αναμφισβήτητες ακρότητες πολλών αριστερών αντιστασιακών) οδήγησαν και οδηγούν πάντα ορισμένους από αυτούς ως την στήριξη των εξοπλισμένων από τους χιτλερικούς «Ταγμάτων Ασφαλείας», των κοινώς αποκαλούμενων «γερμανοτσολιάδων».

Με κοινή ευθύνη ο αντιστασιακός αγώνας προσέλαβε πάντως στο τέλος και μορφή εμφυλίου ανάμεσα στις ένοπλες δυνάμεις του ΕΑΜ, δηλαδή τον ΕΛΑΣ, με την ηγεσία του Άρη και του Σαράφη, και τα άλλα αντάρτικα, όπως ο ΕΔΕΣ του Ζέρβα στην Ήπειρο και η ΕΚΚΑ του Ψαρού στη Στερεά. Στις πόλεις όμως μαχητικές δεξιές ομάδες, σε συντονισμό με τις διωκτικές αρχές, παράδειγμα η «Χ» του βασιλόφρονα Γρίβα, διέπρατταν τουλάχιστον τα ανάλογα.

Τα τελευταία χρόνια γίνεται μια μεγάλη προσπάθεια συστηματικής υποτίμησης του ρόλου των μικρών κομμάτων και ομάδων του ΕΑΜ και ταυτόχρονα αμφισβήτησης της συμβολής του στον εθνικό και συμμαχικό αγώνα. Κύριο επιχείρημα : το ΕΑΜ στόχο είχε όχι τους κατακτητές αλλά την εξουσία για το ΚΚΕ. Όμως, πρώτον, όλα τα στοιχεία (και των γερμανικών πηγών) αποδείχνουν την έκταση και τη σημασία της ΕΑΜικής αντίστασης τόσο στις πόλεις, με τις απίστευτες αντικατοχικές διαδηλώσεις, όσο και στα βουνά. Και, δεύτερον, το επιχείρημα για την επιδίωξη της εξουσίας μετά από την απελευθέρωση είναι κωμικό: τι άλλο επιδίωκαν, στηρίζοντας τις ελπίδες τους στην Αγγλία, ο Γεώργιος ο Β' και όλα τα χωρίς αντιστασιακή δράση πολιτικά κόμματα;

Το μέγα λάθος του ΚΚΕ, που συμπαράσυρε πολύ κόσμο που ήταν «εαμικός» αλλά όχι και κομμουνιστικός, ήταν ότι δεν κατάλαβε: πρώτον ότι οι «Μεγάλοι» είχαν μοιράσει τον κόσμο με την Ελλάδα να ανήκει στη Δύση· και, δεύτερον, ότι οι περισσότεροι Έλληνες ήθελαν καθεστώς ελευθερίας, ανεξαρτησίας και δικαιοσύνης και όχι εξαρτημένο μονοκομματικό κράτος όπως αυτά που δημιουργήθηκαν σε όλη την ανατολική Ευρώπη.

Έτσι, πιστεύω ότι η χώρα έχασε, με κοινή ευθύνη όσα οι τεράστιες θυσίες (Αλβανία, Αντίσταση μέσα και έξω από τη χώρα) θα έπρεπε να της είχαν εξασφαλίσει. Το πληρώνουμε αυτό πάντα.