10 Νοεμβρίου 1938: πεθαίνει ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ, Τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός

Mustafa Kemal Atatürk

Ο Μουσταφά Κεμάλ Ατατούρκ (Θεσσαλονίκη 1880/1 - Κωνσταντινούπολη 10 Νοεμβρίου 1938) ήταν Τούρκος στρατιωτικός και πολιτικός. Ήταν ιδρυτής και πρώτος πρόεδρος της Τουρκικής Δημοκρατίας. Ουσιαστικά ανέλαβε πραξικοπηματικά μια διαμελισμένη Οθωμανική αυτοκρατορία, της οποίας το εναπομείναν υπόλοιπο των εδαφών στην Ανατολία, κατόρθωσε να το μετατρέψει σε κράτος δυτικού προτύπου ονομάζοντάς το Τουρκία.

Προκειμένου να εφαρμόσει την πολιτική του, δεν δίστασε να συνεχίσει αγριότητες των Νεοτούρκων, όπως η γενοκτονία των Αρμενίων και των Ελλήνων. Θεωρείται, παρ' όλ' αυτά, χαρισματικός ηγέτης, του οποίου η μορφή, σύμφωνα με τους σύγχρονους ιστορικούς, συγκαταλέγεται ανάμεσα στις σημαντικότερες προσωπικότητες που επηρέασαν καθοριστικά με την παρουσία τους τον 20ό αιώνα. Από τον λαό ο Κεμάλ προσέλαβε τον χαρακτηρισμό «Ατατούρκ», που σημαίνει «πατέρας των Τούρκων».

Πατέρας του ήταν ο μουσουλμάνος Αλή Ριζά (ή Ριζί) Εφέντη (τουρκ. Ali Rıza Efendi), ο οποίος αρχικά δούλευε για λογαριασμό μουσουλμανικών θρησκευτικών ιδρυμάτων, επιθεωρώντας τις φιλανθρωπικές δραστηριότητές τους. Υπηρέτησε ως υπολοχαγός εθελοντικής στρατιωτικής μονάδας, κατά τον Ρωσοτουρκικό πόλεμο του 1877-8, και στο τέλος του πολέμου έγινε τελωνειακός υπάλληλος. Ο Αλή Ριζά πέθανε όταν ο Μουσταφά ήταν επτά ετών. Μητέρα του ήταν η Ζουμπεϊντέ Χανούμ (τουρκ. Zübeyde Hanım), με καταγωγή από την κωμόπολη του Λαγκαδά, της οποίας ο πατέρας ίσως ήταν επιστάτης σε αγρόκτημα, όπως ο αδελφός της

Ο Ατατούρκ ισχυρίστηκε πως οι πρόγονοί του ήταν Τούρκοι νομάδες (Γιουρούκοι) που είχαν εγκατασταθεί στην περιοχή των Βαλκανίων, ωστόσο δεν υπάρχουν ενδείξεις για κάτι τέτοιο. Αντίθετα, έχει υποστηριχθεί πως κληρονόμησε την τουρκική γλώσσα από προγόνους που ήρθαν από την Ανατολία και τα φυσιογνωμικά του χαρακτηριστικά από προγόνους αλβανικής ή σλαβικής καταγωγής. Κάποιες ενδείξεις για το δεύτερο είναι οι εξής: Ο παππούς του Αλή Ριζά είχε το προσωνύμιο «κόκκινος» (ξανθός), ενώ ξανθή με γαλανά μάτια ήταν η μητέρα του Κεμάλ και ο ίδιος ο Ατατούρκ. Έχει ωστόσο υποστηριχθεί πως υπήρχαν Τούρκοι μικρασιατικής καταγωγής με ανάλογα χαρακτηριστικά, όμως η αναλογία είναι μεγαλύτερη στους Βαλκάνιους. Άλλο στοιχείο είναι ότι ο Τζεμίλ Μποζόκ, μακρινός ξάδελφος του Κεμάλ και αργότερα υπασπιστής του, είχε παππού αλβανικής καταγωγής, χωρίς όμως να γνωρίζουμε με βεβαιότητα αν η συγγένειά του με τον Κεμάλ ήταν εξ αίματος. Επίσης, ο Τζεμίλ Μποζόκ υποστήριζε πως ήταν συγγενής και της οικογένειας της Ζουμπεϊντέ Χανούμ.

Επισήμως η γέννηση του Ατατούρκ καταγράφεται το έτος 1296 του ημερολογίου Ρουμί, το οποίο εκτείνεται από τις 13 Μαρτίου 1880 έως τις 12 Μαρτίου 1881 του Γρηγοριανού ημερολογίου. Γεννήθηκε στην τότε οθωμανική Θεσσαλονίκη και το όνομα του ήταν Μουσταφά. Η ακριβής ημερομηνία γέννησης δεν είναι γνωστή. Όταν ρωτήθηκε από τα μέλη συγγραφικής ομάδας εγκυκλοπαίδειας, απάντησε πως γεννήθηκε τη 19η Μαΐου του 1919, δηλαδή την ημέρα που αποφάσισε να γίνει αντάρτης. Μετά τον θάνατο του πατέρα του, η μητέρα του κατέφυγε στο σπίτι του αδερφού της στο χωριό Σαρήγιαρ (σημ. Χρυσαυγή) του Λαγκαδά, με σημαντική παρουσία του μουσουλμανικού στοιχείου, απ' όπου έφυγε λίγα χρόνια αργότερα, επιστρέφοντας πάλι στη Θεσσαλονίκη.

Το 1905 διορίστηκε υπαρχηγός του Γενικού Επιτελείου της Ακαδημίας στην Κωνσταντινούπολη, αλλά θεωρήθηκε αντικαθεστωτικός με αποτέλεσμα να φυλακιστεί για λίγους μήνες και έπειτα να σταλεί, ουσιαστικά να εξοριστεί, στο 5ο τάγμα Δαμασκού. Εκεί ίδρυσε ένα μυστικό πολιτικό σωματείο, το οποίο ονόμασε Vatan ve Hürriyet, που στα τουρκικά σημαίνει Πατρίδα και Ελευθερία. Κατάφερε να μυήσει αρκετούς αξιωματικούς και να δημιουργήσει παρακλάδια στη Θεσσαλονίκη. Όμως γρήγορα η επαναστατική κίνηση αποκαλύφθηκε και αναγκάστηκε να διαλύσει την οργάνωση. Στη συνέχεια μετατέθηκε στη Γιάφα.

Στις 17 Νοεμβρίου του 1922 ο Σουλτάνος Μωάμεθ Στ΄ εγκατέλειψε την Κωνσταντινούπολη, ουσιαστικά παραδίδοντάς την στην κυβέρνηση της Άγκυρας. Στις 29 Οκτωβρίου του 1923 ο Κεμάλ ορκίστηκε πρώτος πρόεδρος της, ενωμένης πια, Τουρκίας, θέση στην οποία παρέμεινε μέχρι και το 1938, ημερομηνία θανάτου του, αφού προηγουμένως είχε κερδίσει τις εκλογές του 1927, 1931 και 1935. Βέβαια από το 1930 είχε καταργήσει τα αντιπολιτευόμενα κόμματα με αποτέλεσμα το δικό του, το Λαϊκό Δημοκρατικό Κόμμα, να είναι μόνο του στη Βουλή.